नवी दिल्ली / वृत्तसंस्था –
आंतरराष्ट्रीय गुन्हे न्यायाधिकरणाने बांगलादेशच्या माजी पंतप्रधान शेख हसिना यांना दोषी ठरवले आहे आणि त्यांना मृत्युदंडाची शिक्षा सुनावली आहे. सुमारे ४०० पानांमध्ये लिहिलेला हा निकाल न्यायमूर्ती गुलाम मुर्तझा यांच्या अध्यक्षतेखालील तीन न्यायाधीशांच्या खंडपीठाने दिला.
सुनावणीदरम्यान, न्यायाधिकरणाने म्हटले आहे की त्यांनी मानवाधिकार संघटना आणि इतर अनेक संस्थांकडून आलेल्या अहवालांचा सखोल विचार केला आहे, ज्यामध्ये सर्व प्रकारच्या अत्याचारांचा तपशील देण्यात आला आहे. न्यायालयाने मान्य केले की मोठ्या संख्येने निदर्शक मारले गेले. शेख हसिना यांनी बॉम्ब हल्ल्यांना परवानगी दिल्याचा आरोपही त्यांनी केला. शेख हसिना व्यतिरिक्त, न्यायालयाने माजी गृहमंत्री असदुज्जमान खान कमाल आणि माजी पोलिस महानिरीक्षक चौधरी अब्दुल्ला अल-मामुन यांनाही या प्रकरणात आरोपी म्हणून नियुक्त केले आहे.
या प्रकरणातील निकाल मूळतः १३ नोव्हेंबर रोजी देण्यात येणार होता, परंतु नंतर ही तारीख बदलून १७ नोव्हेंबर करण्यात आली. २२ ऑक्टोबरपर्यंत सर्व पक्षांनी त्यांचे युक्तिवाद सादर केले होते. तथापि, या निर्णयामुळे बांगलादेश पुन्हा एकदा अशांततेत बुडाला आहे, अनेक ठिकाणांहून हिंसाचाराच्या बातम्या येत आहेत.
अवामी लीगने आधीच बांगलादेश बंदची हाक दिली आहे. परिस्थिती नियंत्रित करण्यासाठी युनूस सरकारने हिंसाचारात सहभागी असलेल्यांवर गोळीबार करण्याचे आदेश दिले आहेत. सध्या, राजधानी ढाकासह चार जिल्ह्यांमध्ये बॉर्डर गार्ड बांगलादेशचे जवान तैनात करण्यात आले आहेत. मागील हिंसाचारातून शिकत, यावेळी निदर्शकांना कडक सूचना देण्यात आल्या आहेत.
न्यायाधीशांनी काय म्हटले?
तपास अहवालाचा हवाला देत न्यायाधीशांनी सांगितले की, शेख हसीना यांच्या सरकारने अबू सईद यांचा पोस्टमॉर्टम रिपोर्ट चार ते पाच वेळा बदलला. १६ जुलै २०२४ रोजी पोलिसांच्या गोळीबारात अबू सय्यदचा मृत्यू झाला. त्याच्या मृत्यूमुळे शेख हसिना सरकार हटवण्याची मागणी करणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या नेतृत्वाखालील निदर्शनांना उधाण आले. न्यायाधीशांनी म्हटले की सरकारने डॉक्टरला धमकावले, त्याच्याविरुद्ध गुप्तचर अहवाल असल्याचा दावा करून त्याला अबू सय्यदचा पोस्टमॉर्टम रिपोर्ट बदलण्यास भाग पाडले.
आयसीटीने शेख हसिना यांच्यावर गंभीर आरोप केले आहेत, ज्यात त्यांनी निषेध करणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या हत्येचे आदेश दिल्याचा आरोप आहे. आयसीटीच्या मुख्य न्यायाधीशांनी अहवालात म्हटले आहे की, ढाका विद्यापीठाच्या कुलगुरूंशी झालेल्या फोन संभाषणात हसिना यांनी निदर्शक विद्यार्थ्यांवर हिंसक कारवाईचे आदेश दिले. न्यायाधीशांनी म्हटले आहे की हसिना यांनी ढाका विद्यापीठाच्या विद्यार्थ्यांचा अपमान केला, ज्यामुळे ते संतापले. न्यायाधीशांनी म्हटले आहे की हसिना यांनी विद्यार्थ्यांना हानी पोहोचवण्यासाठी कारवाईचे आदेश दिले. न्यायालयाने म्हटले आहे की त्यांची विधाने केवळ आक्षेपार्ह नव्हती तर हिंसाचाराला चिथावणी देणारी होती.
न्यायाधिकरणाने आपल्या निकालात पाच आरोप निश्चित केले.
न्यायाधिकरणाने आपल्या निकालात शेख हसिना यांच्यावर पाच गंभीर आरोप उघड केले. यामध्ये ढाका येथे निदर्शकांच्या सामूहिक हत्येचे नियोजन आणि निर्देश, नागरी गटांवर गोळीबार करण्यासाठी हेलिकॉप्टर आणि ड्रोनचा वापर करण्यास परवानगी देणे, विद्यार्थी नेता अबू सईदच्या कथित हत्येत सहभाग, पुरावे नष्ट करण्यासाठी आशुलियामध्ये मृतदेह जाळण्याचे आदेश देणे आणि चांखरपुलमध्ये निदर्शकांवर समन्वयित हल्ल्यांवर देखरेख करणे यांचा समावेश होता.
बांगलादेश न्यायालयाने स्पष्ट केले की माजी गृहमंत्री शेख हसीना आणि माजी पोलिस प्रमुख यांनी संयुक्तपणे निदर्शकांना दडपण्यासाठी आणि त्यांना मारण्यासाठी त्यांच्यावर कारवाईचे आदेश दिले होते. या कारवाईदरम्यान प्राणघातक शस्त्रे आणि ड्रोनचा वापर करण्यात आला. शेख हसीना यांनी स्वतः विद्यार्थ्यांचा शोध घेण्यासाठी ड्रोन वापरण्याचे आदेश दिले होते.
न्यायालयाने म्हटले आहे की पहिल्या आरोपाखाली, शेख हसीना परिस्थिती व्यवस्थापित करण्याची आणि हिंसाचार रोखण्याची त्यांची जबाबदारी पार पाडण्यात अपयशी ठरल्या. पुराव्यांवरून असेही सूचित होते की पोलिस महानिरीक्षक (आयजीपी) देखील दोषी असू शकतात. न्यायालयाने अहवाल दिला की, १९ जुलैनंतर, गृहमंत्र्यांच्या निवासस्थानी अनेक बैठका झाल्या, जिथे विद्यार्थी चळवळ दडपण्याचे निर्देश देण्यात आले. शेख हसीना यांनी निदर्शकांना लक्ष्य करण्यासाठी कोअर कमिटीला आदेश दिले, तर अवामी लीग समर्थकांनी त्यांचा सक्रिय छळ केला. चौकशीदरम्यान, आयजीपीने कथित कृत्यांमध्ये आपला सहभाग कबूल केला.
न्यायालयाने एकूण ५४ साक्षीदारांचे जबाब ऐकले
न्यायालयाने एकूण ५४ साक्षीदारांचे जबाब ऐकले, ज्यात असे म्हटले होते की ही संख्या कमी नाही. देशभरातून आणि विविध स्त्रोतांकडून गोळा केलेले पुरावे तपासण्यात आले. शिवाय, संयुक्त राष्ट्रांच्या एका एजन्सीच्या अहवालाचाही अभ्यास करण्यात आला आणि त्यात असा निष्कर्ष काढण्यात आला की शेख हसीना आणि गृहमंत्र्यांच्या आदेशावरून मानवतेविरुद्ध गुन्हे करण्यात आले.
मी जिवंत राहणार…फाशीच्या शिक्षेच्या निकालानंतर शेख हसिना यांचा हादरवणारा संदेश; बांगलादेशचं टेन्शन वाढलं
बांगलादेशच्या पंतप्रधान शेख हसीना यांना बांगलादेश इंटरनॅशनल ट्रिब्युनल कोर्टाने थेट फाशीची शिक्षा सुनावली आहे. 2024 सालचा बांगलादेशातील हिंसाचार आणि मृत्यूंप्रकरणी हा निकाल देण्यात आला आहे. दरम्यान, या निकालानंतर बांगलादेशात खळबळ उडाली आहे. बांगलादेशात शेख हसीना यांचे लाखोंनी समर्थक आहेत. असे असताना त्यांना थेट फाशी ठोठावण्यात आली आहे. त्यामुळे आता या देशात नेमके काय होणार याकडे संपूर्ण जगाचे लक्ष लागले आहे. कारण ट्रिब्युनल कोर्टाचा हा निकाल येण्याआधी शेख हसीना यांनी त्यांच्या समर्थकांना एक संदेश दिला आहे. या संदेशात त्यांनी केलेल्या विधानामुळे आता नेमकं काय होणार? पुन्हा बांगलादेशात अराजक माजणार का? असा सवाल उपस्थित केला जात आहे.
कार्यकर्त्यांना दिला संदेश
बांगलादेश इंटरॅनशल ट्रिब्यूनल कोर्टाने शेख हसिना यांना मानवी गुन्ह्यांत दोषी ठरवले आहे. त्यांना या प्रकरणी फाशीची शिक्षा ठोठावण्यात आली आहे. हा निकाल येण्यापूर्वी आपल्या कार्यकर्त्यांना संदेश दिला आहे. सोबतच त्यांनी सध्याच्या बांगलादेशातील मोहम्मद युनूस यांच्या अंतरिम सरकारवरही सडकून टीका केली आहे. त्यांनी आपले कार्यकर्ते, समर्थकांना एक संदेशही दिला आहे. माझ्यावर करण्यात आलेले सर्व आरोप हे खोटे आहेत. सोबतच मला कोर्टाच्या कोणत्याही निकालाने काहीही फरक पडत नाही, असेही त्यांनी म्हटले आहे. सोबतच मी जिवंत आहे, भविष्यातही जिवंत राहणार आहे. मी लोकांच्या कल्याणासाठी काम करत राहणार, असे म्हणत पुढची लढाई चालूच राहील, असे संकेत दिले.
मोहम्मद युनूस यांच्यावर टीका
‘एनडीटीव्ही’ या वृत्तसंस्थेवर याबाबतचे सविस्तर वृत्त देण्यात आले आहे. कोर्टाचा निकाल येण्यापूर्वी शेख हसीना आपल्या समर्थकांना एक ऑडिओ संदेश दिला आहे. या संदेशामध्ये मोहम्मद युनूस यांच्या अंतरिम सरकालला आवामी लीग पक्षाला नेस्तनाबूत करायचे आहे. मात्र ते काही सोपे नाही. आवामी लिग हा पक्ष तळागाळातून वर आलेला आहे. मोजक्या बलशाली लोकांच्या मदतीने हा पक्ष तयार झालेला नाही, असे शेख हसीना आपल्या ऑडिओ संदेशात म्हणाल्या आहेत.
शिक्षा ठोठावण्यात आल्याने पुढे नेमके काय होणार?
सोबतच बांगलादेशातील लोक भ्रष्टाचारी, अतिरेकी आणि खुनी युनूस यांच्यासह त्यांच्या सहकाऱ्यांना बदल काय असतो ते दाखवून देतील. बांगलादेशातील लोकच न्याय देतील, असं मतही त्यांनी व्यक्त केले आहे. ट्रिब्यूनल कोर्टाचा निकाल काहीही आला तरी मला त्याची पर्वा नसेल, असेच शेख हसीना यांना सूचित करायचे होते. दरम्यान, शेख हसीना यांना थेट फाशीची शिक्षा ठोठावण्यात आल्याने पुढे नेमके काय होणार? याकडे सर्वांचेच लक्ष लागले आहे. शेख हसीन यांच्याकडे या निकालाला आव्हान देण्याचे काही कायदेशीर पर्याय उपलब्ध आहेत. त्यामुळे आता शेख हसीना या पर्यायांचा वापर करणार का? हे पाहणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.
दरम्यान, शेख हसीना यांना फाशीची शिक्षा ठोठावण्यात आलेली असली तरी त्या सध्या भारतात आहेत. त्यामुळे या शिक्षेची अंमवलबजावणी करण्यासाठी बांगलादेशला प्रत्यार्पणाची प्रक्रिया पूर्ण करावी लागेल. त्यानंतर आंतरराष्ट्रीय कायद्यानुसार शेख हसीना यांना भारतातून बांगलादेशात पाठवले जाईल. या प्रकरणात भविष्यात नेमके काय काय होणार? हे पाहणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.
